Karkonosze to teren, na którym szczególnie wyróżniają się charakterystyczne drewniane domy zrębowe. Można je podzielić na dwa typy – poizerski i podkarkonoski. Te pierwsze cechuje proste rzuty, wzmocnione bogatymi zdobieniami szczytów podzielonych na dwa lub trzy pasy. Co jeszcze warto wiedzieć na temat karkonoskiej architektury? Sprawdź w poniższym artykule!
Karkonoskie domy zrębowe – charakterystyka
Oba wymienione wyżej typy domów – zarówno poizerski, jak i podkarkonoski – posiadają trójdzielną dyspozycję. Środkową część domu znajduje sień, do której wchodzi się przez przyzbę. Kuchnia jest często nieoddzielona i znajduje się w tylnej części budynku, gdzie tradycyjnie gospodyni domu gotowała potrawy na otwartym ogniu, obsługując palenisko z piecem kaflowym. Natomiast izba zajmowała najczęściej całą przednią część domu i stanowiła główne pomieszczenie mieszkalne. W domach znajdowały się również komory, które były przeznaczone do przechowywania produktów spożywczych czy też odzieży. W niektórych przypadkach pomieszczenie to mogło być wykorzystywane także jako mieszkanie dla wycużników, czyli starych gospodarzy, którzy po przekazaniu gospodarstwa młodym, pozostawali na czymś, co dziś można byłoby nazwać emeryturą. Obok komory mieściła się zwykle obórka, a w tylnej części chaty znajdowała się szopa lub stodoła, gdzie gospodarze przechowywali drewno, słomę i siano.
Ściany domu były zrębowe (skąd nazwa), wcześniej bywały wykonywane także z belek o zróżnicowanych średnicach. Szczeliny ścian wypełniano ubitym mchem lub słomą, po czym zalepiano ją za pomocą specjalnie przygotowanej masy z gliny wymieszanej z plewami i bielono je wapnem. Z biegiem lat domy zrębowe malowane były też farbami lub zdobione białymi listwami.
Karkonoskie domy karczkowe
Dom zwany tutaj „karczkowym” był konstrukcją występującą tylko w niewielkiej części regionu. Ściany składały się z okrągłych polan umieszczonych przekrojem na zewnątrz, zespolonych zaprawą wapienno-wiórową oraz wzmacnianych kawałkami drewna. Wyglądem przypominał domy murowane, a stropy wykonane były z belek i okryte gliną. Okna były dwuskrzydłowe i otwierane na zewnątrz, czasem z lufcikiem, a na zimę zakładano jednoskrzydłowe, nieotwieralne okna wewnętrzne. Dachy bywały dwuspadowe, często z wejściem mansardowym, przez który do strychu wstawiano słomę lub siano. Często obramienia okien malowano na biało w zależności od czasu budowy.
Uwzględniając typ budynku, wygląd szczytów był bardzo zróżnicowany. Najstarsze szczyty karkonoskich domów wykonywano z gontów lub desek bez krawędzi. Później natomiast stosowano szerokie płaty drewna, a szpary pomiędzy zasłaniano listwami. Na samym wierzchu szczytu znajdował się zwykle naczółek lub kozubek, który zazwyczaj był otoczony specjalną deseczką, pełniącą funkcję metryki domu. Można było z niej odczytać dane o budowniczych, mistrzu ciesielskim, roku budowy. Na metryczce częstokroć umieszczano również słowa modlitwy.
Dowiedz się więcej o Karkonoszach.
Źródło fotografii: https://unsplash.com
